THIỂU-DỤC VÀ TRI-TÚC

A.    MỞ-ÐỀ: 

Người đời phần đời đều đua-chen, dong ruổi theo vật-chất, không biết bao nhiêu cho vừa.  Người thiếu thốn tham muốn đã đành, nhưng người dư giả, tiền bạc lấy thước mà đo, thế mà vẫn còn tham muốn. 

Ðã tham muốn, thì không bao giờ thấy mình đầy đủ cả.  Ngạn-ngữ có câu: “Bể kia dễ lấp, túi tham khó đầy”.  Thật đúng như thế, “lòng tham đã không đáy”, thì làm sao cho đầy được? 

Ðể đối-trị lòng tham-lam, Phật khuyên chúng ta phải “Thiểu-dục và Tri-túc”.  Trong Khế-kinh có nói: “Tri-túc chi nhơn, tuy ngọa địa thượng du vi an lạc, bất chi túc chi nhơn, tuy xử thiên-đường diệc bất xứng ý”.  Nghĩa là: Người biết đủ, dù nằm trên đất vẫn an lạc, trái lại, người không biết đủ, dù ở cung trời cũng không vừa ý. 

Vậy muốn được sung-sướng an vui, chúng ta cần phải Thiểu-dục và Tri-túc. 

B.     CHÁNH-ÐỀ: 

I.                   ÐỊNH-NGHĨA 

Thiểu-dục là muốn ít; Tri-túc là biết đủ.  Muốn ít là đối với cái chưa có, mà vì nhu cầu, mong cho có.  Như muốn có cái nhà ở vừa sạch, vừa che kín nắng mưa; cần đi cho mau, muốn có một phương-tiện giao thông gì cho tiện lợi, chỉ cốt đở mỏi chân, đỡ tốn thì giờ là được, chứ không muốn một chiếc xe hơi lộng lẫy, mấy trăm nghìn, quá sức tài chánh của mình. 

Biết đủ, gặp hoàn-cảnh nào cũng đều an phận tùy duyên.  Ðối với việc ăn, mặc và ở, tự thấy mình có đủ dùng rồi, không tham cầu nhiều hơn nữa, mà phải khổ sở về tinh thần. 

II.                NGƯỜI ÐỜI THƯỜNG THAM MUỐN NHỮNG GÌ? 

Người đời thường bị năm thứ tham muốn sau đây sai khiến: 

a)      Tham muốn tiền của.

b)      Tham muốn sắc đẹp.

c)      Tham muốn danh vọng.

d)     Tham muốn ăn ngon.

e)      Tham muốn ngủ kỹ.

-  Người tham muốn tiền của, thì tiền kho bạc đống, nhà ngang dãy dọc, đất ruộng cò bay thẳng cánh, cũng chưa cho là vừa, mà vẫn còn mong muốn được làm giàu thêm nữa. 

-  Người tham muốn sắc đẹp, thì suốt đời dong ruổi đi tìm hoa; thấy ai có nhan sắc là mê mết, tìm cách này cách khác để gần gũi cho kỳ được.  Một khi thỏa mãn, thì lại ruồng bỏ người đẹp này, để chạy theo người đẹp khác; luôn luôn bị vật dục sai khiến, mất hét cả nhân-cách. 

            -  Người tham muốn danh vọng, thì suốt đời dong ruổi theo chức cả, quyền cao, tiếng hay, danh tốt.  Họ lòn cúi hét chỗ này đến chỗ khác, để mong được cái địa-vị cao sang.  Họ lao tâm, khổ trí, tìm mọi cách để nắm giữ cho được cái hư danh. 

            -  Người tham muốn ăn ngon, thì suốt đời lân la bên cạnh những cao lương mỹ vị, quanh-quẩn bên những tiệc bàn, tìm khoái khẩu trong những rượu ngon, vị lạ.  Thế-giới của họ thu hẹp lại trong những món ăn và những người bạn rượu. 

            -  Người tham muốn ngũ nghỉ, thì quá nửa đời mình lẩn-quẩn trên chiếc giường; ăn xong lại nghĩ chuyện đi nằm, nằm là ngủ, ngủ xong lại muốn ngủ nửa, mất cả tự chủ của mình. 

            Tóm lại, khi đã tham muốn những thứ ấy, thì cuộc đời của những kẻ ham muốn kia, chỉ còn thu hẹp lại trong sự ham muốn của mình, và làm tôi mọi cho vật dục mỗi ngày mỗi thêm chặt-chẽ.  Xét cho cùng thì những sự tham muốn trên, ngoài sự tham muốn danh-vọng là do lòng kiêu-căng ngã-mạn, còn các thứ tham vọng khác, đều do ngũ-dục làm động-lực chính cả.  Ngũ-dục là : Sắc dục, thanh-dục, hương-dục, vị-dục, và xúc-dục. 

-  Sắc-dục là gì?  – Là nhãn-căn đối với sắc-trần, sanh tâm tham muốn.  Trong thì “chánh báo” là thân phần của nam nhơn hay nữ nhơn: Mày tằm mắt phượng, môi đỏ má hồng…  Ngoài thì y-báo là vật dụng của thế-gian: ngọc, ngà, châu, báu, vật quý đồ xưa, sắc màu lộng lẫy…  Những món ấy, đại đa số người vừa trông thấy liền sanh tâm tham ái. 

-  Thanh-dục là gì?  – Là tai nghe tiếng hay, tâm sanh say đắm; như tiếng ca, giọng hát, khúc lý câu tình, âm điệu du dương, khêu gợi tâm dục của người, sanh tâm đắm nhiễm. 

-  Hương-dục là gì?  – Là lỗ mũi khi đối với hương-trần sanh tâm tham muốn; như dầu thơm ngào-ngạt, phấn sáp nồng-nàn v.v…  Những món hương-trần ấy, khiến cho người ngửi đến thì sanh tâm ưa thích đắm nhiễm, mơ-tưởng vẫn-vơ.

-  Vị-dục là gì?  – Là khi lưỡi đối với mùi vị, sanh tâm tham đắm, như các mùi vị thơm tho, ngọt bùi, chua chát, mặn lạt, mở thịt, cá tôm, chả gói nem bì, những đồ cao-lương mỹ-vị… 

Vẫn biết nhân-loại đối với sự ăn uống phải cần dùng nhiều món để nuôi sống mà làm việc.  Thế nên cả nhân-loại ai chẳng công nhận nó là điều cần yết nhất, nên ăn uống kém thiếu, thì thân thể phải ốm gầy.  Nhưng ta nên xem sự ăn uống như là uống thuốc, để chữa bịnh đói khát mà thôi.  Nếu quá tham món cao-lương mỹ-vị, chỉ biết lo sống để mà ăn, thì con người có chi là cao thượng?  Phật nói: “Chúng-sanh sở dĩ đi không cách đất, không khỏi cỏ cây, ra vào không rời khỏi không khí, là bởi ăn những món “do đất sanh ra”, nên thân thể rất nặng nề”. 

-  Xúc-dục là gì?  – Là thân-thể khi giao-thiệp với xúc trần, sanh tâm tham muốn.  Bố vải thô sơ, mặc vào mình biết nhám; lụa là, gấm nhiễu xuông vào mình biết trơn lắng, gỗ chạm vào mình biết cứng, bông đụng vào mình biết mềm v.v…  Những vật gì mềm mại thì sanh tâm ưa thích, những vật gì cứng nhám thì sanh lòng ghét bỏ. 

III.             TAI HẠI CỦA LÒNG THAM MUỐN QUÁ ÐỘ 

Những sự tham muốn quá độ, làm cho lòng người xao xuyến, mất hết cả tự chủ, và chỉ còn là nô-lệ cho những thèm muốn của mình mà thôi.  Một khi đã bị lòng tham-dục điều-khiển, thì con người gây tạo không biết bao nhiêu tội-lỗi, dám làm những chuyện hung ác mà chẳng gớm tay.  Lại chính vì lòng tham muốn không ngần mé, mà mình không tự nhận biết, nên đến khi muốn mà không được, thì đổ lỗi cho người, nhân đó sinh ra cạnh-tranh, xung đột, làm cho con người tối mắt trước những sự phải, trái, thúc đẩy người đời vào đường tội lỗi.  Chẳng hạn một kẻ không có năng-lực, đạo-đức mà muốn được giàu có lớn và quyền thế to, thì có thể dùng những mưu-mô gian-xảo, đen-tối, dã-man để đạt ý muốn của mình.  Hoặc giả, cũng vì muốn được như ý bà vợ yêu quý, mà có lắm ông chồng bị bắt buộc làm những việc trái với lương-tâm, cho đến tan thân mất mạng. 

Tóm lại, ngũ-dục làm hại cho loài người không thể kể xiết:  Vì ngũ-dục mà sanh ra lo buồn giận dữ, vì ngũ-dục mà sanh ra dối trá, gian tham, vì ngũ-dục mà sanh ra cạnh-tranh xâu xé, nhân-loại đưa nhau vào rừng tên mưa đạn. 

Trong hiện-tại lòng tham muốn quá độ, sự chạy đuổi theo ngũ-dục đã làm tổn hại chẳng những cho mình và cho người, mà trong tương-lai, chúng lại còn đưa con người vào chốn tam-đồ ác đạo, nhất là vào vòng ngạ-quỷ, để phải chịu thiếu thốn cả hai phương-diện vật-chất lẫn tinh-thần. 

Ðó là kết quả thảm khốc của người quá tham, không biết “Thiểu-dục” và “Tri-túc”.

IV.             PHƯƠNG-PHÁP ÐỐI-TRỊ LÒNG THAM MUỐN QUÁ ÐỘ: THIỂU-DỤC VÀ TRI-TÚC 

Túi tham đã không đáy, thì càng tham lại thấy càng thiếu, càng khổ.  Phật dạy: “Càng tham muốn, càng khổ sở”.  Chúng ta đừng lầm tưởng rằng: một khi lòng tham muốn được thỏa mãn, là hết tham muốn.  Hễ còn củi thì lửa còn cháy.  Tham muốn được toại nguyện thì tham muốn lại càng to lên.  Tục ngữ thường nói: “Ðược voi đòi tiên” là thế.  Người mà lửa tham vọng mong cầu nung-nấu trong lòng, bao giờ cũng thấy mình còn thiếu thốn.  Không thấy thiếu món này, lại thấy thiếu món khác, rồi thèm khát mãi, không lúc nào được toại chí.  Mà không toại chí là còn khổ. 

Ðể đối-trị lòng vô độ, đạo Phật cũng như đạo Nho đều dạy chúng ta phải “Tri-túc” tức biết đủ.  Có bao nhiêu ta hưởng bấy nhiêu, tự cho mình không còn thiếu gì nữa, đừng nhìn lên những kẻ giàu có sang trọng hơn mình, thế là “biết đủ”. 

Trong kinh Di-Giáo, Phật dạy: “Này các Tỳ-kheo!  Nếu các ông muốn giải thoát khỏi sự khổ não, nên suy nghiệm hai chữ “tri túc”.  Hễ biết đủ thì dù ở cảnh nào cũng yên vui.  Người không biết đủ, tuy giàu mà nghèo; người biết đủ tuy nghèo mà giàu.  Người không biết đủ thường bị năm thứ ham muốn kéo dắt, làm người biết đủ thương hại”. 

Một người trong tay thâu tóm tất cả của cải trong thế-gian, với người nghèo mà không tham muốn, hai ngưòi đều giàu như nhau. 

Chúng ta hãy chiêm-nghiệm những lời dạy đầy ý-nghĩa ấy.  Làm chủ đời ta, chính là lòng ta.  Giàu nghèo sang hèn chỉ là vấn-đề phụ thuộc.  Nếu ta kềm-chế được dục-vọng, tham muốn là ta giàu sang; nếu ta không kềm-chế được dục-vọng tham muốn là ta nghèo hèn. 

V.                LỢI-ÍCH CỦA HẠNH THIỂU-DỤC VÀ TRI-TÚC 

Lòng tham muốn làm cho ta khổ bao nhiêu, thì Thiểu-dục và Tri-túc lại làm cho ta sung-sướng bấy nhiêu.  Ðó là lẽ đương nhiên.  Nhờ “ít tham dục”, nên con ma dục-vọng không làm sao xui khiến được mình; nhờ “biết đủ”, nên con quỷ tham lam chẳng có quyền hành sai sử mình nữa.  Một khi con người không còn làm nô-lệ cho vật-chất đê-hèn nữa, thì lòng người bắt đầu tự-do giải-thoát.  Con người lúc ấy mới xứng danh là con người, mới có đủ nhân-cách và không hổ-thẹn với địa-vị làm anh cả muôn loài.  Chỉ khi ấy con người mới có thể tự cho là mình có hạnh phúc được; và dù cho thường ngày vẫn ăn cơm hẩm canh rau, quanh năm cứ quần bô, áo vải, cũng vẫn thấy trong lòng thơ thới, an vui, sung-sướng.  Từ xưa đến nay, không có một vị giáo-chủ nào, hiền-triết nào xứng đáng với danh nghĩa ấy mà lại không khinh thường vật-chất, mà lại chạy theo danh-vọng tiền của, ăn sung, mặc sướng cả. 

            Hơn nữa, nhờ Thiểu-dục và Tri-túc mà gia-đình, xã-hội được an vui, hòa-bình, không còn ai giành giật của cải, danh vọng, miếng ngon, vật lạ của ai nữa.  Cái lợi-ích của Thiểu-dục, Tri-túc thật không sao kể xiết được.   

VI.             GIẢI ÐÁP NHỮNG THẮC-MẮC VỀ VẤN-ÐỀ “THIỂU-DỤC” VÀ “TRI-TÚC” 

Có người hỏi: 

-  Có người muốn tiến bộ, cần phải nỗ-lực phấn đấu, cạnh-tranh trong tất cả mọi trường hợp.  Ðạo Phật lại dạy phải thiểu-dục và tri-túc.  Như thế là chủ-trương làm cho nhân-loại thối-hóa chẳng? 

Ðáp:  - Không!  Ðạo Phật dạy “thiểu-dục” và “tri-túc” cốt yếu ngăn ngừa con đường trụy lạc, chận đứng lòng tham lam tàn ác không bờ bến của chúng-sanh, đang sống trong cõi đời vật-dục, chứ không phải chủ-trương ngăn chận sự tiến-triển của con người trên đường lợi người lợi vật, ích nước, ích dân.  Nhận thấy tai hại lớn-lao của bịnh tham-lam, nên đức Phật đưa ra phương thuốc rất công hiệu là “muốn ít” và “biết đủ” để điều trị căn-bệnh ấy cho tận gốc.  Phương thuốc này sẽ làm yếu dần tâm tham-lam, nên các mối dục-vọng, tội ác dần dần tiêu diệt, chỉ còn lại tấm lòng từ-bi rộng-rãi bao-la mà thôi.  Một khi con người hết chạy theo dục-vọng, hết đuổi bắt những hạnh-phúc vật-chất tạm bợ, giả-trá, cũng không đào bới thêm đau khổ của người khác, để tìm hạnh-phúc cho mình nữa, thì lúc ấy, hạnh-phúc chân thật liền đến với họ. 

Như thế, nghĩa là hạnh “Thiểu-dục” và “Tri-túc” bắt đầu hãm bớt tốc-lực của lòng dục-vọng tham-lam, kế đó chận đứng nó lại, sau hết buộc nó xoay chiều, đổi hướng, tinh tiến mãi trên con đường lành.  Vậy thì hạnh “muốn ít” và “biết đủ” chẳng những không đưa con người vào đường thối hóa, mà lại giúp cho sự tiến-hóa chân-thật của nhân-loại. 

Vả lại, ngày nay nhân-loại đang chứng-kiến một sự mất quân-bình nguy hiểm giữa sự tiến-hóa mau lẹ của vật-chất và sự chậm tiến của tinh-thần.  Sự mất thăng bằng ấy, có thể đưa nhân-loại đến hố diệt vong.  Vậy cần phải quân-bình sự tiến-hóa vật-chất và tinh-thần.  Muốn thế, chẳng có phương pháp nào hơn là tuân theo hạnh “Thiểu-dục” và “Tri-túc”.  Con người nếu biết coi thường vật-chất một tí, biết sa-thải bớt dục-vọng một tí, thì mới tiến hóa thêm được về tinh-thần. 

Sỡ-dĩ ngày nay trên thế-giới, đứng về phương-diện vật-chất, khoa-học, con người có tiến-triển rất nhiều, rất nhanh; còn về phương-diện tinh-thần, đạo-đức, con người tiến rất chậm, vì ít ai quan tâm lưu ý đến nó, mà chỉ chạy theo vật-dục.  Hễ vật-chất quá tiến, thì tinh-thần phải lùi, vật -chất càng cao thì lòng tham càng nặng, càng sâu, càng lớn, không biết đến lúc nào là cùng.  Tai họa chiến-tranh ngày nay, gieo rắc khắp nơi trên thế-giới, cũng do lòng tham không đáy của con người “bất tri túc” vậy. 

Vậy Thiểu-dục và Tri-túc là hai phương thuốc rất thần diệu cho căn bịnh trầm-trọng của thế-giới ngày nay, không ai có thể chối cải được. 

C.    KẾT-LUẬN: 

Kẻ ngoài đời và người trong đạo, muốn được hạnh-phúc chân thật, thì nên tu hạnh “Thiểu-dục” và “Tri-túc”.  Vì thật sự, những người không quá đòi hỏi về vật-chất, thì chẳng hề so sánh với bề trên; do đó, không thấy mình thiếu kém về vật-chất, nên ít khổ.  Hơn nữa, họ chỉ so-sánh với kẻ dưới, thấy mình khá giả, đầy đủ hơn, nên dễ mãn nguyện. 

Muốn tránh khỏi các tai hại trong gia-đình và ngoài xã-hội, mỗi người trên thế-gian này, đều phải giữ phận thủ thường, đừng vượt quá khả-năng của mình.  Thế-giới năm Châu hiện nay, muốn có hòa-bình để mà hưởng lạc-thú hòa-bình vĩnh-viễn, thì cũng không ngoài cái hạnh “Thiểu-dục và Tri-túc” mà được.